بر اساس اسناد و مدارک بین‌المللی باقی مانده، صدام و حزب بعث عراق پرچم‌دار جنایات جنگی در طول جنگ تحمیلی علیه ایران بوده‌اند که از بمباران مناطق غیرنظامی و مسکونی گرفته تا کشتار مردم با به کارگیری سلاح‌های شیمیایی، تنها بخشی از آن‌ها هستند.
محمدباقر نیکخواه بهرامی که در طول دوران دفاع‌مقدس، یکی از چهره‌های سرشناس تبلیغات جبهه و جنگ بوده و مسوولیت‌های مختلف عملیاتی مرتبط با پدافند، کشف و خنثی‌سازی سلاح‌های شیمیایی رژیم بعث عراق را برعهده داشته، اثری جدید با عنوان «جنایت جنگی: حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران» نوشته و توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس به چاپ رسانده است.
آثار قبلی نیکخواه بهرامی مانند «گاه‌شمار حملات شیمیایی عراق در هشت سال دفاع‌مقدس»، به بررسی حقوقی و سیاسی کاربرد این سلاح‌ها، به ویژه از دیدگاه جنایات جنگی و جرایم ضدبشری و تلفات و خسارات وارد شده به ایران در بمباران های شیمیایی کشور توسط عراق پرداخته‌اند، اما کتاب «جنایت جنگی: حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران»، ابعاد دیگری همچون بررسی جایگاه تسلیحات شیمیایی در جنگ هشت ساله از دیدگاه نظامی، تحلیل انتقادی دیپلماسی خارجی و عمومی جمهوری اسلامی ایران و همچنین پیامدها و بازتاب این اقدام غیر انسانی رژیم بعث عراق را مورد بررسی می‌دهد.
بخش عمده‌ی کتاب «جنایت جنگی: حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران»، محصول مشاهدات عینی و وقایع‌نگاری دقیق و علمی محقق است که این امر، ویژگی‌های کتاب «جنایت جنگی» را برجسته‌تر کرده و با اضافه کردن مقدمه‌هایی درباره‌ی بازبینی حقوقی، به ویژه جنبه‌های حقوق بین‌الملل و نهادهای بین‌المللی، بر غنای اثر افزوده است.
این کتاب در دوازده فصل، از تاریخچه جنگ‌های شیمیایی تا عوامل شیمیایی و کاربرد آن‌ها در جنگ‌ها، برنامه‌های تسلیحات شیمیایی عراق و استفاده از آن در جنگ با ایران آغاز شده و پس از مروری بر حملات شیمیایی عراق به مناطقی مانند حلبچه و فاو، گزارش‌ها و افشاگری‌های رسانه‌ها و مقامات آمریکایی دراین‌باره و همچنین مواضع سازمان ملل متحد در قبال این جنایت جنگی را به مخاطبان ارایه می‌کند.
این گزارش، مروری بر بخش‌هایی از کتاب «جنایت جنگی: حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران» خواهد داشت:
بمباران شیمیایی؛ انتقام‌گیری از پیروزی‌های ایران
ایران پس از دست‌یابی به پیروزی‌های پی در پی در نیمه‌ی دوم سال 1361 و نیمه‌ی اول سال 1362 همچون عملیات‌های طریق‌القدس و بیت‌المقدس، تصمیم گرفت به جهانیان بفماند که ابتکار عمل همچنان در دست ایران است. بنابراین عملیات در هور با ویژگی آبی ـ خاکی انتخاب شد؛ چون دشمن انتظار حمله از آن منطقه را نداشت. عملیات خیبر در روز سوم اسفند سال 1362 آغاز شد و عراق در جریان این عملیات، برای اولین‌بار انبوهی از بمب‌ها و راکت‌های شیمیایی را به کار برد. این حملات در وهله اول برای جلوگیری از تثبیت و استقرار نیروهای ایران در منطقه عملیاتی و سپس برای انتقام از نیروهای ایرانی انجام شد.
ایران و 10هزار شهید شیمیایی!
بر اساس آمار منتشر شده در کتاب «جنایت جنگی: حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران»، حملات شیمیایی عراق که از 27 مهر 1359 در جبهه خوزستان و 19 و 20 دی سال 1359 در مناطق نی خزر و دشت هلاله میمک و کنجانچم مهران آغاز شد و تا 3 شهریور 1367 در حوالی پادگان حمید و هویزه و 4 شهریور 1367 در حوالی شهر زاخوی کردستان عراق ادامه یافت، حدود 17هزار و 250 نفر از نیروها و شهروندان ایران و کردهای شمال عراق را به شهادت رساند و حدود 12هزار و 700 نفر را به سختی مصدوم کرد. در این میان، بیش از 10هزار نفر ایرانی بودند و بالغ بر 100هزار نفر، جزو مصدومان شدید هستند.
وقتی دست جنایت‌کاران جنگی رو می‌شود
به رغم سکوت رسانه‌های جهان غرب و عدم واکنش مجامع جهانی در برابر حملات بی‌وقفه‌ی شیمیایی عراق، بستری شدن مصدومان شیمیایی ایران در بیمارستان‌های کشورهای غربی، به ویژه در کشورهایی که خودشان در طول جنگ جهانی اول قربانی این سلاح‌ها بوده‌اند، سند بسیار معتبر و آشکاری بود که در مقابل آن، مقامات سیاسی و رسانه‌های همگانی جهان سرانجام مجبور شدند که با اکراه، واکنش‌هایی نشان دهند. در تاریخ هفتم فروردین سال 1364 خبرگزاری آلمان به نقل از سخنگوی دولت این کشور، با توجه به بررسی معاینات پزشکی مصدومان ایران، استفاده عراق از سلاح های شیمیایی را تایید می‌کند.
در پایان کتاب «جنایت جنگی: حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران»، تصاویر تاثیرگذاری از مصدومان و شهدای بمباران شیمیایی منعکس شده است. این اثر در قطع رقعی و 544 صفحه، با شمارگان 2هزار نسخه و بهای 50هزار ریال، توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس به چاپ رسیده است.
آغاز تپش قلب «حسن باقری» با «پیوند» ادبیات و جنگ
مجموعه 6 جلدی «پیوند» شامل جملات قصار شهید حسن باقری، به همت گروه جامعه‌محور مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس گردآوری، تدوین و منتشر شده است.
پژوهشگران و دست‌اندرکاران آرشیو مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس، در حین بررسی سندها و منابع به جای مانده از دوران جنگ تحمیلی، با نکات و مجلات ارزشمندی از فرماندهان شهید مواجه می‌شوند که در عین اختصار، دارای مضامین بلند عرفانی، اخلاقی و مدیریتی بوده و همچنین برای نسل‌های آینده، درس‌آموز به نظر می‌رسند.
بر این اساس نیز محمدحسین جولایی تهرانی، یکی از راویان این مرکز در دوران جنگ تحمیلی، پیشنهاد تهیه و تدوین مجموعه‌ای ادبی ـ هنری را به مرکز اسناد ارایه می‌کند که حاصل کار، در قالب این مجموعه به چاپ می‌رسد. در این طرح پیشنهادی، سخنان پرمعنا و آموزنده فرماندهان شهید در کنار آثار ادبی کهن و معاصر، احادیث، روایات و آیات قرآن مجید قرار می‌گیرد و سپس با استفاده از ذوق هنری، نسل جوان به عنوان گروه مخاطبان اصلی اثر مدنظر قرار می‌گیرد.
به عقیده‌ی یحیی نیازی، مدیر گروه جامعه‌محور مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس، این مجموعه‌ی مصور با یادآوری ابتکارات و خلاقیت‌های شهید حسن باقری و چینش سخنان این فرمانده‌ی شهید در کنار اشعار، آیات و روایات، ارتباطی منطقی بین روح لطیف و انسانی فرماندهان بزرگ جنگ با لطافت‌های ادبی ایجاد کرده است.
در بخشی از جلد اول از مجموعه کتاب‌های «پیوند»، در کنار جمله‌ی شهید حسن باقری با این مضمون که: «اگر امروز یک پیروزی به دست آمد، اگر امروز می‌بینیم در اوج قدرتیم بگوییم ماشاءالله لا حول و لا قوة الا بالله»، گزیده‌ای از شعر ابوالفضل مرآتی نشسته است: «آن روز که اهرمن نگون گشت به چاه/وز غرب برون زد، سر خورشید پگاه/در تنگه‌ی مرصاد شهیدان گفتند/لا حول و لا قوة الا بالله»
«پیوند»؛ تلفیقی از اسناد و ادبیات جنگ
از یک سو جمع‌آوری، انتخاب، بازنویسی و تطبیق سخنان شهید حسن باقری از میان هزاران سند مکتوب، متن نوارهای پیاده شده جلسات و مکالمات بی سیم‌ها، دفترچه‌های راوی، دست‌نوشته‌های راوی و سخنرانی‌های شهید حسن باقری، صبر و حوصله و صرف وقت زیادی می‌طلبد و از سوی دیگر، گزینش آثار ادبی مناسب و انتخاب آیات و روایت متناسب با جملات شهید حسن باقری نیز نگاه و ریزبینی خاص خود را می‌خواهد که این ویژگی‌ها در سیر تدوین مجموعه کتاب‌های «پیوند» مدنظر قرار گرفته است.
گرچه دیگر ناشران دفاع‌مقدس، آثاری شبیه به مجموعه یاد شده؛ اما با گرایش موضوعی مانند حجاب در آیینه سخنان شهدا را منتشر کرده‌اند، اما اختصار مجموعه کتاب‌های «پیوند» و نگاهی ادبی به جملات قصار فرماندهان شاخص شهید، جزو شاخصه‌های این مجموعه هستند.
راهی برای نزدیک شدن به جوانان
جولایی در مجموعه کتاب‌های «پیوند»، تلاش کرده تا با جستجو در میان آثار ادبی شاعران معاصر ایران و احادیث و روایات، آثار نزدیک به جملات قصار شهید حسن باقری را انتخاب کند.
با در کنار هم قرار گرفتن جملات شهید حسن باقری و آثار ادبی معاصر، احساس همذات‌پنداری بین تفکرات و دیدگاه جوانان درباره مسایلی مانند ایثار، حس مسوولیت، ایمان به خدا، شجاعت و تدبیر، تقویت شده و تصویری جذاب و ملموس از شهید حسن باقری برای جوانان ترسیم می‌شود.
البته نباید فراموش کرد که نسل کنونی، در انتظار تدوین و انتشار آثار ادبی قوی‌تر درباره‌ی شهدای شاخص دفاع‌مقدس هستند؛ آثاری خواندنی، جذاب و در عین حال نزدیک به منطق که از جمله‌ی آن‌ها می توان به کتاب «مژه‌های سوخته: زندگی‌نامه داستانی شهید یوسف کلاهدوز» اشاره کرد. این کتاب که به قلم حامد کلاهدوز، فرزند شهید یوسف کلاهدوز نوشته شده، رگه‌های تازه‌ای از درک متقابل نویسنده و مخاطب را به نمایش می‌گذارد.
اگر قرار باشد که تدوین و انتشار مجموعه کتاب‌های «پیوند» با همان هدف یاد شده؛ یعنی جذب مخاطبان جوان ادامه پیدا کند، بهتر است که از آثار دیگر شاعران متعهد مورد پسند جوانان نیز استفاده شود.
همچنین به نظر می‌رسد که اگر به جای انتشار محتوای جمع‌آوری شده در 6 کتاب قطع جیبی، اثری تک جلدی در قطع پالتویی و یا رقعی منتشر می‌شد، توجه مخاطبان را بیش از این به خود جلب می‌کرد. این مشکل، خود را در بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نشان داد. چون مجموعه‌ی «پیوند» آن طور که باید و شاید، در میان دیگر آثار شاخص مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس دیده نشد. این در حالی است که تلاش و مطالعه زیادی برای تدوین این مجموعه‌ی ادبی و بدیع کشیده شده است.
گویا دومین مجموعه از سری کتاب‌های «پیوند» با محوریت سخنان شهید مهدی باکری در حال گردآوری است که امیدواریم مانند دیگر آثار شاخص مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد و به دست جوانان برسد.
ابتدای صفحه